Twee mensen die samenwonen kunnen een verklaring van wettelijke samenwoning aan het gemeentebestuur van hun woonplaats. Deze verklaring wordt geregistreerd door de ambtenaar van de burgerlijke stand en verleent de samenwonenden rechten en verplichtingen die door de rechter kunnen worden afgedwongen:
- Bescherming van de gezinswoning: een van de twee samenwonenden kan niet in zijn eentje de beslissing nemen om de gezinswoning te verkopen, weg te geven of te verhypothekeren.
- De verplichting van elke samenwonende om bij te dragen in de kosten van het gemeenschappelijke leven.
- De hoofdelijke verplichting om deel te nemen in de schulden die zijn aangegaan voor de behoeften van het gemeenschappelijk leven of voor de kinderen die zij samen opvoeden.
- De administratie legt een gezamenlijke belastingaanslag op ten name van beide wettelijk samenwonenden.
Deze procedure staat open voor alle personen die in België samenwonen, ongeacht hun affectieve of familiale banden, op voorwaarde dat zij niet gehuwd zijn en niet reeds wettelijk samenwonen met een andere persoon.
De wettelijke samenwoning wordt automatisch beëindigd door het huwelijk of het overlijden van een van de samenwonenden, of vrijwillig door een gemeenschappelijke verklaring of een eenzijdige schriftelijke verklaring die tegen ontvangstbewijs wordt afgegeven bij de ambtenaar van de burgerlijke stand van de woongemeente.